کاربرد کربن فعال در حوزه پزشکی در موراد مختلف است. همانطور که می دانید کربن فعال ماده ای متخلخل با سطح جذب بالا است که بیشتر در صنایع به منظور جذب آلاینده ها و املاح مضر مورد استفاده قرار می گیرد. اما همین کربن فعال در حوزه پزشکی نیز کاربردهای فراوان دارد. همین جا باید یادآوری کنم در حوزه پزشکی اغلب از ذغال فعال با گرید خوراکی استفاده می شود.

انواع کاربردهای کربن فعال در حوزه پزشکی

برخی از انواع کاربرد کربن فعال در حوزه پزشکی عبارتند از:

• مراقبت از پوست:

یکی از کاربردهای کربن فعال در حوزه پزشکی برای از بین بردن آلودگی های و عفونت پوستی از جمله گرد و غبار، باکتری ها، سموم، کثیفی و میکرو ذرات است. توجه داشته باشید زغال فعال برای بهبود آکنه، خارش، التیام و درمان پوست آسیب دیده و کاهش منافذ پوستی عالی است. این مساله بخصوص در مورد پوست های چرب بیشتر توصیه می شود. البته زغال فعال به منظور روشن کردن پوست خشک نیز مورد استفاده قرار می گیرد. به صورت کلی، برای چنین کاربردی کربن فعال اغلب به شکل ماسک های لایه بردار در بازار موجود هستند.

بهداشت دهان و دندان و سفید شدن دندانها:

با توجه به اینکه زغال فعال به منظور جذب آلودگی ها مورد استفاده قرار می گیرد و می توان بوی بد را نیز دفع کند. استفاده از آن برای مراقبت از دندان ها بسیار رایج است. زغال فعال برای این کاربرد به شکل خمیر دندان استفاده می شود و می تواند بوی بد، لک ها، ویروس ها، باکتری های دهان و دندان را از بین ببرد.

• نفخ شکم:

یکی از کاربرد کربن فعال در حوزه پزشکی جلوگیری از نفخ شکم است که اگر بخواهیم خواص آن را برای نفخ شکم دسته بندی کنیم عبارتند از:

• جذب گاز: زغال فعال به دلیل داشتن سطح متخلخل و جاذب می تواند تمامی گازهای موجود در روده را جذب کند که همین مساله به کاهش نفخ شکم کمک می کند.
• جذب سموم: زغال فعال می تواند سموم و مواد زائد موجود در روده را به طور موثر حذف کند. همین عملکرد باعث گوارش بهتر و کاهش نفخ در بدن می شود.
• تنظیم حرکات روده: این ماده به راحتی می تواند حرکات روده را کنترل کند و از ابتلا به یبوست و یا اسهال جلوگیری کند.
• کاهش التهاب: یکی دیگر از مزایای استفاده از کربن فعال کاهش التهاب در روده است.

نحوه استفاده از زغال فعال برای جلوگیری از نفخ شکم:

ممکن است کربن فعال برای چنین مصرفی به اشکال مختلف در بازار باشند. برخی از این مدل ها عبارتند از:

• قرص یا کپسول: می‌توانید زغال فعال را به صورت قرص یا کپسول از داروخانه‌ها تهیه کنید و طبق دستور مصرف آن را میل کنید.
• پودر: می‌توانید پودر زغال فعال را در آب حل کرده و میل کنید.
• غذا: می‌توانید زغال فعال را به برخی از غذاها مانند سوپ و … اضافه کنید.

نکات مهم برای استفاده از زغال فعال به منظور جلوگیری از نفخ شکم:

• مصرف با آب: توجه داشته باشید در زمان مصرف زغال فعال  باید آن را با مقدار زیادی آب مصرف کنید تا از یبوست جلوگیری شود.
• مصرف با فاصله از داروها: زغال فعال به دلیل جاذب بودنش می‌تواند جذب شدن برخی از داروها را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل، باید زغال فعال را با فاصله از داروها مصرف کنید.
• مشورت با پزشک: اگر نفخ شکم شما شدید است یا به طور مداوم ادامه دارد، قبل از استفاده از زغال فعال با پزشک خود مشورت کنید.

• سلامت کلیه ها

کاربرد زغال فعال برای بیمارهای کلیوی یا دیالیزی به منظور جذب مواد مضر برای بدن است که می تواند نیاز به دیالیز شدن را کمتر کند.. برخی از این مواد مضر که می تواند توسط زغال فعال جذب شوند عبارتند از:

1.  اوره: با کاهش اوره خون توسط زغال فعال، علائم اورمی مانند تهوع، استفراغ و خستگی کمتر خواهد شد. در برخی از موارد نیاز به دیالیز، کمتر می شود.
2. مسمومیت: ممکن است بدن در اثر مسمومیت غذایی یا دارویی با ذرات خطرناک (آرام‌بخش‌ها، NSAID، ضد التهاب، داپسون، مسدودکننده‌های CCB کانال‌های کلسیمی،کاربامازپین، داروی مالاریا، متیل گزانتین).یا استفاده از فلزات سنگین در آب و غذا مشکلاتی  پیدا کند که برای درمان فوری و جذب این مواد از روده (شستشوی روده) از زغال فعال استفاده می شود.
3. هیپرکالمی: زمانی که سطح پتاسیم خون افزایش می یابد به منظور کاهش پتاسیم خون از زغال فعال استفاده می شود.
4. اسهال: یکی از موارد دیگر زغال فعال جذب آب و مواد اضافی از روده است که می تواند به درمان اسهال کمک کند.

نکات مهم استفاده زغال فعال برای بیمارهای کلیوی:

• مصرف با احتیاط: زغال فعال می‌تواند جذب برخی از داروها و مواد مغذی را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل، باید زغال فعال را با احتیاط در بیماران کلیوی استفاده کرد.
• مشورت با پزشک: حتماً قبل از استفاده از زغال فعال، باید با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید که این ماده برای شما مناسب است.
• مصرف تحت نظر پزشک: زغال فعال باید تحت نظر پزشک و با دوز مناسب مصرف شود.

انواع کربن اکتیو در حوزه پزشکی

در مصارف پزشکی و دارویی کربن فعال به شکل های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. هر کدام از آنها با داشتن ویژگی‌های خاص برای کاربردهای ویژه استفاده می شوند.  برخی از رایج‌ترین انواع کربن اکتیو در مصارف دارویی عبارتند از:

1. کربن اکتیو دارویی: این نوع کربن اکتیو به طور خاص برای مصارف دارویی تولید می‌شود و دارای خلوص و قدرت جذب بالایی است.کاربرد زغال فعال دارویی با گرید خوراکی برای درمان مسمومیت، دیالیز و سایر کاربردهای پزشکی استفاده می‌شود.
2. کربن اکتیو گیاهی: این نوع کربن اکتیو از مواد گیاهی مانند پوسته نارگیل، چوب و زغال بامبو تولید می‌شود. کاربرد کربن اکتیو گیاهی در برخی از داروهای گیاهی و مکمل‌های غذایی می باشد.
3. کربن اکتیو پودری: این نوع کربن اکتیو به صورت پودر ریز است و دارای سطح ‌مخصوص بالایی است. کاربرد آن در برخی از داروها و محصولات بهداشتی مانند خمیر دندان و ماسک صورت می باشد.
4. کربن اکتیو گرانولی: این نوع کربن اکتیو به صورت دانه‌های کوچک است و برای تصفیه آب و هوا استفاده می‌شود. کاربرد کربن اکتیو گرانولی بیشتر در دستگاه‌های تصفیه آب و هوا در بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی می باشد.
5. کپسول: کپسول های کربن فعال حاوی پودر کربن فعال هستند و می توان آنها را به صورت خوراکی مصرف کرد.
6. قرص: قرص های کربن فعال حاوی پودر کربن فعال هستند و می توان آنها را به صورت خوراکی مصرف کرد.
7. محلول: محلول های کربن فعال را می توان به صورت موضعی روی پوست یا به صورت خوراکی مصرف کرد.
8. پماد: پمادهای کربن فعال حاوی زغال فعال هستند. از انها می توان به صورت موضعی روی پوست استفاده کرد.

موارد منع مصرف کربن فعال در پزشکی:

• انسداد روده: در صورت انسداد روده، نباید از کربن اکتیو استفاده کرد.
• مشکلات گوارشی: در صورت وجود مشکلات گوارشی، مانند زخم معده یا کولیت، باید با احتیاط از کربن اکتیو استفاده کرد.
• بارداری و شیردهی: در دوران بارداری و شیردهی، قبل از مصرف کربن اکتیو باید با پزشک مشورت کرد.
  نکاتی برای مصرف ایمن کربن اکتیو:

کربن اکتیو را باید طبق دستور پزشک یا متخصصان استفاده کرد.از مصرف کربن اکتیو به طور همزمان با سایر داروها باید خودداری کرد.در صورت وجود هر گونه مشکل گوارشی، قبل از مصرف کربن اکتیو با پزشک مشورت کنید.کربن اکتیو را باید با مقدار زیادی آب مصرف کرد تا از مشکلات گوارشی جلوگیری شود.از مصرف کربن اکتیو تاریخ گذشته خودداری کنید.

نکات مهم برای انتخاب شکل مناسب کربن فعال در پزشکی :

توجه داشته باشید اگر مسمومیت شدید دارید، ممکن است نیاز به مصرف کربن فعال از طریق لوله معده یا IV داشته باشید که باید با تشخیص پزشک این اتفاق بیفتد. سن نیز یکی از فاکتورهای مهم برای استفاده از کربن فعال است. کودکان ممکن است در بلعیدن کپسول یا قرص مشکل داشته باشند. پودر یا محلول برای کودکان گزینه بهتری باشد. ترجیحات شخصی هم از دیگر فاکتورها است زیرا برخی از افراد ممکن است طعم پودر کربن فعال را دوست نداشته باشند. کپسول، قرص یا تبلت ممکن است گزینه بهتری برای این افراد باشد.

مزایای استفاده از کربن اکتیو در پزشکی:

• بی‌خطر بودن: کربن اکتیو به طور کلی بی‌خطر است و عوارض جانبی کمی دارد.
• کارآمدی آن: کربن اکتیو در جذب طیف وسیعی از سموم و مواد زائد بسیار کارآمد است.
• مقرون به صرفه بودن کربن فعال: کربن اکتیو نسبت به سایر روش‌های درمان مسمومیت و تصفیه خون مقرون به صرفه است. خرید کربن فعال خوراکی اغلب به  دلیل ارزان بودن مواد اولیه و در دسترس بودن اغلب از سایر روش های دیگر کم هزینه تر و ساده تر می باشد.

نتیجه گیری:

کاربرد کربن فعال در حوزه پزشکی می تواند در زمینه های مختلف باشد از جمله: درمان نفخ شکم، دفع سموم بدن، استفاده در بیماران دیالیزی، استفاده برای بیماری ها و عفونت های پوستی، رفع بوی بد دهان و تمیز کردن دندان ها، حتی زغال اکتیو برای پرنده نیز به منظور تصفیه آب یا غذا یا دفع سموم مورد استفاده قرار می گیرد. حتی از زغال اکتیو در آکواریوم به منظور تصفیه آب آبزیان استفاده می شود باید توجه داشته باشد در زمان مصرف زغال فعال به منظور موارد دارویی حتماً با پزشک یا متخصص مشورت داشته باشید و به دلیل جذب بالای کربن فعال آن را داروهای دیگر مصرف نکنید.